Papier, drager van tekst en beeld, is een Chinese uitvinding. Archeologische vondsten tonen aan dat een ruw soort papier al vanaf de tweede eeuw voor Christus in gebruik was. Eerder werden bamboe stroken en zijde gebruikt voor geschriften, maar zijde verteert eerder en bamboe is zwaar. De wens om belangrijke teksten – juridische, literaire, bestuurlijke, praktische, filosofische – te behouden heeft de vindingrijkheid aangescherpt en tot deze ontzagwekkende uitvinding geleid.
Papier in Japan
Het papier voor inktschilderen en kalligrafie in Japan wordt van verschillende plantenvezels gemaakt, waaronder kozo (Broussonetia kazinoki, een struik uit de moerbei-familie), gampi (Wikstroemia sikokiana e.a.), mitsumata (Edgeworthia chrysantha) en hennep (Japans: taima, Lat. Cannabis sativa). Soms ook in mengsels met katoen en cellulose (uit hout). De pulp wordt vermengd met neri (dit is sap geperst uit de wortel van tororo-aoi oftewel aibika (Abelmoschus manihot), een malvesoort), dat als een emulgator werkt. Met een schepraam, waarin een fijne bamboemat is bevestigd, wordt een hoeveelheid pulp geschept en geschud zodat de pulp blijft hangen in een dun laagje, terwijl het water eruit wegloopt. Vervolgens haalt de papiermaker de zeef met pulplaagje los uit het schepraam, draait zich om terwijl hij tegelijkertijd de bamboemat keert, en legt in een beweging het verse vel papier op de stapel vellen die net zijn geschept. Een stapel van zo’n 250 vellen wordt daarna tussen een pers gezet om het overtollige water af te voeren. Vervolgens wordt elk vel papier losgepulkt uit de stapel en – terwijl het papier nog niet helemaal droog is – tegen een houten paneel aan geborsteld. Deze panelen worden in de buitenlucht gedroogd. Een andere methode om het te drogen is het papier tegen staande metalen panelen aan te borstelen; tegelijkertijd worden de panelen verhit. Het papier is dan sneller droog, maar wel minder stevig en maatvast.
Het resultaat van al deze handelingen is een wezenlijk ander papier dan het westerse. De lange, zijdeachtige vezels van kozo geven het een speciale glans en zachtheid als textiel, het papier is meestal vrij dun en standaard minder gelijmd dan westers papier. De streek van het penseel doet de inkt zo meer uitvloeien, waardoor je snel moet werken voor dunne lijnen en kleine punten; als je het penseel te lang op het papier laat staan, wordt de resulterende tekening meer zwart dan wit. Sumi e (letterlijk ‘inktbeeld’) en suibokuga (letterlijk ‘waterinktbeeld’) zijn schilderstijlen die juist van dit vloeipapierachtige karakter van papier gebruikmaken. Daarnaast zijn er meer gelijmde papiersoorten in de handel, zoals de zware papiersoort kumo hada mashi, een henneppapier met een prachtige glans en een tint tussen gebroken wit en zachtgeel in, dat o.a. wordt gebruikt voor nihonga (Japanse stijl schilderen).
Het algemene Japanse woord voor papier is kami. Met washi (wa = ‘Japans’, shi = ‘papier’) wordt Japans handgeschept papier bedoeld en daarmee als een nationaal product onderscheiden van papier afkomstig uit andere landen van het Verre Oosten. Het in een schepraam scheppen van de papierpulp gaat met veel schudden en een hoge golf gepaard (nagashi-zuki methode). Ook is de receptuur van plantaardige vezels in de pulp veranderd sinds het jaar 610 waarin de Koreaanse boeddhistische monnik Doncho papier introduceerde aan het Japanse keizerlijke hof: meer kozo, mitsumata en gampi, minder hennepvodden.
In 2010 bezocht ik een papierfabriekje in de regio Yamanashi van Japan. Eerder, in 2002, was ik te gast bij de papierfabriek van Awagami in Tokushima (Shikoku).
In 2014 leer ik So Kubota kennen, telg uit de familie Kubota in de prefectuur Shimane waar al enkele eeuwen handgeschept papier wordt gemaakt. Hij nodigt me uit langs te komen en ik bezoek dan het huis van de familie, hun werkplaats en het Sekishu Washi Center, dat in 2008 is geopend om de techniek van het handgeschept papier door te geven aan komende generaties. Dat is nodig, want in de regio zijn nu nog maar vier bedrijven werkzaam in deze papierbranche.
een vel papier wordt geschept in de Nishijima Washi Paper cooperative, Nakatomi, Japan, 2010
Deze pagina is bijgewerkt op 1 juli 2018.